صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود !

دیگر چیزی به شب یلدا، جشن مهر و روشنایی و آغاز فصل زمستان سال 95 نمانده است ... ما ایرانی‌ها مناسبت‌‌های جالبی داریم که در تمام دنیا کم‌نظیر است. برخی از آنها با طبیعت همگرایی خاصی دارند؛ مثل همین شب یلدا که میراث زیبا و دلنشین هزار ساله اجداد ماست و زنده نگهداشتن آن بسی زیبا و دلنشین تر است. چراکه فلسفه و لذت یلدا در کنار خانواده بودن است. یکسری از سنت ها هست که تمام فلسفه و شیرینی آن این است که همه در کنار هم باشند. یلدا یکی از این سنت های دوست داشتنی ماست که اجازه نمی دهد انسانی بودن زندگی فراموش شود. 

در شب یلدا یا همان شب چله، خانه بزرگ ترهای فامیل جمع می‌شویم و اگر شانس داشته باشیم و هنوز در خانه مادربزرگ کرسی پیدا شود، پاها را زیر کرسی دراز می‌کنیم، فال حافظ می‌گیریم و هزار تا آرزوی رنگی می‌کنیم … در این میان، خوراکی‌های شب یلدا هم چیزهایی نیستند که بشود از آنها گذشت. انار و هندوانه و آجیل و همه چیزهای خوشمزه ای که جزئی از آیین برگزاری شب یلدا هستند در خاطره جمعی ما ایرانی ها حک شده اند. فال حافظ هم که بخش جدایی ناپذیر یلداست و لطف این شب نشینی را دوچندان می کند و اگر در کنار بقیه چیزها نباشد، اصلا این شب یلدا، یلدا نمی شود.

با این‌که در جاهای مختلف ایران و بنا به خرده ‌فرهنگ‌ها و آیین‌ها، از خوراکی‌های گوناگونی در این شب استفاده می‌شود، اما مثل "سبزی پلو با ماهی" مخصوص شب عید نوروز، شب یلدا هم خوراکی‌های مخصوصی دارد. میوه و خشکبار، اصلی‌ترین خوراکی‌ها در این زمینه هستند و میوه‌هایی که برای شب یلدا خریداری می‌شوند، میوه‌هایی پاییزی و تابستانی، به خصوص انار و هندوانه هستند. بر اساس یک باور قدیمی، مردم با اینکار، با میوه‌های تابستانی وداع می‌کنند و با خوردن خشکبار گرم به استقبال سرما می‌روند و یلدا را جشن می‌گیرند تا نشانگر تقابل سرما، ناباروری، پژمردگی و مرگ با گرما، روشنایی، باروری، سبزی و زندگی باشد.

هر گوشه کشور را که نگاه کنی، برپایی یلدا، سنت مخصوص خودش را دارد هر چند که شاید به‌درستی معلوم نباشد آداب و رسوم این شهرها چقدر ماندگار می‌ماند و این روزها مردم محلی چقدر این رسوم را به رسمیت می‌شناسند!

شب یلدای بعضی شهرستان‌ها مثل اصفهان، دامغان و روستاهای آن، با هندوانه و انار و انگور معنی پیدا می‌کند، ولی آن را به شکل آونگ مصرف می‌کنند و همراه با خشکبار برای پذیرایی مهمان‌ها می‌گذراند.
در تالش، در شب چله(یلدا)، ۴۰ نوع خوراکی باید خورد. در اردبیل و آذربایجان، هموطنان آذری، ماستی را که شبیه پنیر درست شده، می خورند و اعتقاد دارند خوردن ماست بریده‌شده در شب یلدا، بدن را در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم می‌کند.

در کمره یا خمین، کشمش‌های سبز به بند کشیده شده را می‌خورند، کدو حلوایی می‌پزند و گندم، برشته می‌کنند. در سنندج، کدبانوهای کرد، چند خربزه را برای شب چله، ترشی می‌اندازند و در محلات، چیدن سفره‌ای با "هفت سین" مرسوم است که از هفت نوع خوراکی در آن استفاده می‌شود که عبارتند از: سنجد، سیب، سماق، سه‌پستان، سمنو، سرکه و سبزی!

اما آنچه در سفره شب یلدا در اکثر شهرها و روستاها باب است، سفره‌ای است رنگین که میوه‌هایی نظیر هندوانه، انار، سیب‌سرخ، خربزه و به و خشکباری مثل برگه هلو و زردآلو، انجیر خشک، سنجد و کشمش در آن وجود دارد. اما آجیل شب یلدا که گران‌ترین خوراکی در بلندترین شب سال هم به شمار می‌آید به "آجیل هفت‌قلم" معروف است که در آن، پسته، بادام، گردو، نخودچی، انجیر، باسلوق و… وجود دارد.

هر یک از خوراکی‌های شب یلدا، خواص درمانی و طبیعی مخصوص دارند، چنانچه جعفر شهری در کتاب "طهران قدیم" در رابطه با خواص مواد غذایی که در این شب خورده می‌شود، آورده است: "مردم معتقد بودند با خوردنی‌های سفره شب یلدا، مثل خوراکی‌های پای سفره هفت‌سین طبیعت گرم خود را می‌توانند سرد کنند و طبیعت سرد خود را گرم کنند. به این صورت که اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند، هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می‌شوند، توت و کشمش و خرما و مثل آن بخورند".

البته در علم چیزی به نام سردی و گرمی تایید نشده است، اما فواید خوراکی‌های شب یلدا به قدری زیاد است که خوردن هر یک، خواص درمانی خاص خود را دارد. در واقع این میوه‌ها و خوراکی‌ها، هر یک بار معنایی نمادین با خود همراه دارد. هندوانه که قاچ‌های مدور می‌خورد، چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است یا انار، صندوقچه‌ دانه‌های مروارید سرخ، نماد زایش و سلامتی است.

در سراسر ایران، جایی را نمی‌یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا، جزء آداب و رسوم آن نباشد، زیرا عده‌ای اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و کوچک، یعنی زمستانی که در پیش دارند، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد. در حقیقت مصرف هندوانه، به دلیل سرشار بودن از انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی، نیاز بدن به این مواد مغذی را تامین کرده و مایعات هدر رفته را جبران می‌کند. وجود مقادیر بالایی از آنتی‌اکسیدان‌های مختلف در این میوه، آن را ارزشمند ساخته است.

ویتامین‌های "A" و "C" و "لیکوپن" از مهم ترین ضداکسیدکننده‌های هندوانه به شمار می‌آیند. این ترکیبات با غیر فعال‌ کردن رادیکال‌های آزاد، از اکسیداسیون کلسترول و تنگ‌شدن دیواره عروق و در نهایت از بروز بیماری‌های قلبی و سکته جلوگیری می‌کنند. به علاوه مطالعات نشان می‌دهد که مصرف منظم این میوه، از بروز حملات آسم، سرطان کولون و حتی آرتروز می‌کاهد؛ حتی هندوانه را درمان بیماری های کلیه ، نقرس و بواسیر هم می‌دانند.

تخم هندوانه نیز حاوی ۳۰ درصد روغن است که از نظر خواص شیمیایی مانند بادام است و مغز تخم هندوانه هم انگل‌های روده و معده را از بین می‌برد. در نسخ قدیمی به خواص پوست سفید داخل آن اشاره شده است که برای زخم گلو و دهان بسیار مفید است. هندوانه از دیدگاه طب قدیم سرد و تر است و در گذشته از آن به عنوان تب‌بر نیز استفاده می‌کرده‌اند. این میوه عطش را کم می‌کند و پوست را مرطوب نگه می‌دارد. از نظر میزان انرژی، میوه مناسبی برای رژیم لاغری به شمار می‌آید.

جالب است بدانید مردم تالش به جز خوردن هندوانه در شب یلدا، با پوست آن فال هم می‌گیرند. برای این کار، پوست هندوانه‌های شب یلدا را می‌برند، آن را چهار قسمت کرده، چهار تکه را در دست گرفته و نیت می‌کنند. پس از آن پوسته‌ها را از جلو به پشت سر می‌اندازند. طبق رسم تالشی‌ها، اگر دو قطعه سبز و دو قطعه سفید بیفتد، خوب است. یک قطعه سبز و سه قطعه سفید، باطل است و هر چهار قطعه سبز یعنی این‌که "شما خیلی خوش‌شانس‌اید".

همچنین بسیاری از مردم معتقدند که انار، درمان‌کننده بسیاری از بیماری‌ها و دردهاست. این اعتقاد درستی است، چرا که انار، بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌کند. نکته جالب این‌که خواص درمانی و حیاتی در انار شیرین به مراتب بیشتر و کامل‌تر است، زیرا انار شیرین، اناری است که کاملاً رسیده و ترکیبات شیمیایی آن، کامل شده است و به شکل طبیعی به تکامل مواد مغذی موجود رسیده است.

در انار ترش که مواد قندی آن کمتر است، مواد اسیدی مانند اسید مالیک و اسیدسیتریک وجود دارد که در بعضی از افراد ایجاد ناراحتی خواهد کرد. انار برای سلامتی پوست بسیار مفید است و نکته بسیار مهم این است که با مصرف انار، سموم بدن دفع می‌شود.

پاکسازی سموم از بدن، در ایجاد شادمانی و نشاط در افراد بسیار موثر است و کبد که وظیفه پاکسازی سموم از بدن را دارد، با مصرف انار تقویت می‌شود. مصرف انار باعث رفع لک‌های پوستی می‌شود و برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار کارآمد است. انار در حقیقت یک میوه نیست، بلکه یک پزشک و درمان‌کننده بیماری‌های کبد، مسمومیت‌های خون، خستگی جسمی و عصبی و بالاخره رفع کننده بیماری‌های عفونی و انگل‌های دستگاه گوارش است. در شیراز و بخش‌های جنوبی کشور، رسم است که انار شب یلدا را با گلپر می‌خورند. گلپر علاوه بر خواص بی‌شمار باعث افزایش قوای بدنی می‌شود و ترکیب انار و گلپر از سرماخوردگی پیشگیری می‌کند.

یلدای شما دوستان پرشین استار پیشاپیش مبارک 

به صد یلدا الهی زنده باشی
انار و سیب و انگور خورده باشی
اگر یلــــدای دیگر من نباشم
تو باشی و تو باشی و تو باشی