اعتیاد مجازی، تهدیدی حقیقی است!

روند ایجاد شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر سیر بسیار سریعی را طی کرد به طوری که امروزه کمتر کسی پیدا می‌شود که در فضاهای فیسبوک، ایمو، توئیتر، آپارات، تلگرام، گوگل پلاس، تلگراف و... عضویت نداشته باشد.

نخستین بار مفهومی با عنوان شبکه‌های اجتماعی اینترنتی با قالب امروزی در سال 1960 در دانشگاه ایلی نویز در ایالت متحده آمریکا مطرح شد. پس از آن در 1997 نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی به آدرس sixdegrees راه‌اندازی شد. این سایت به کاربران خود اجازه ایجاد پروفایل داد تا آنان بتوانند لیستی از دوستانشان ایجاد کنند. در سال 2008، facebook با ایجاد صفحات اصلی وب‌سایت خود به زبان‌های مختلف، موجب رشد چشمگیر کاربران و کاربری سایت خود شد.

آنچه که در این میان جای بحث دارد تاثیر شبکه‌های مجازی بر شاخص‌های مختلف زندگی اعم از گفتمان، پوشش، همسریابی، رابطه دوستانه، فعالیت‌های سیاسی و... است. فضای مجازی در دنیای امروزه ما به نحوی رخنه کرده است که نمی‌توان زندگی بدون آن را تصور کرد و تاثیر این فضا بر تغییر سبک زندگی ایرانی – اسلامی، شکستن مرز باورها و ارزش‌ها غیرقابل انکار است.

روزمرگی ایرانیان در فضای مجازی
میلاد جان‌جانی گودرزی، عضو آکادمی جهانی علوم، مهندسی و تکنولوژی با اشاره به تاثیرات فضای مجازی بر ابعاد مختلف زندگی، گفت: یکی از نگرانی‌های امروزه، اثرگذاری فضای مجازی بر رفتار و روابط اجتماعی افراد جامعه و از بین بردن قبح و حدود روابط زن و مرد است. وی بیان کرد: امروزه شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به سرعت در میان جوانان ایرانی محبوب شده است و متأسفانه ایرانیان در این فضاهای غیرواقعی روزمرگی می‌کنند.

این عضو انجمن بین‌المللی دانشمندان ادامه داد: هر چند ارتباطات در فضای مجازی را به عنوان نسل جدیدی از ارتباطات اجتماعی باید پذیرفت اما رعایت نکردن حد استفاده از این تکنولوژی‌ها تهدیدی برای زندگی فردی و اجتماعی است.
این نویسنده و مولف افزود: شبکه‌های اجتماعی مکانی برای طرح شبهات و ابراز عقاید نادرست است و در چنین محلی نوجوان و جوان فرصتی برای تحقیق دقیق بر اصل موضوعات مطرح شده ندارند و در عمل این فضا به محلی برای ترویج باورهای انحرافی تبدیل می‌شود.

جان‌جانی‌گودرزی با بیان اینکه از مهم‌ترین تاثیرات فضای مجازی بر زندگی ایرانیان ترویج سبک زندگی غربی است، تصریح کرد: در این چنین فضاهایی ارزش‌های زندگی فردی و اجتماعی افراد کوچک شمرده می‌شوند و در مقابل قبح زندگی غربی‌ها بالا می‌رود و این چنین زیربنای فکری جوان و نوجوان دستخوش تغییر شده و سبک زندگی وی به غرب‌گرایی میل پیدا می‌کند.

وی یادآور شد: اگرچه فضاهای مجازی محلی مناسب برای تبادل برخی از اطلاعات علمی، سیاسی و... را برای انسان به وجود آورده‌اند اما سلامت جسمی و روانی کاربرانی که بیش از حد از این محیط‌ها استفاده می‌کنند را به خطر می‌اندازد.
این عضو آکادمی جهانی علوم، مهندسی و تکنولوژی با تأکید بر اینکه ماهیت فضاهای مجازی بد نیست، خاطرنشان کرد: دستیابی سریع و آسان به آخرین اطلاعات، جهانی و فرامرزی بودن، گسترش تبادل نظرها و... از فرصت‌های استفاده از فضای سایبری است.

این نویسنده و مؤلف درباره راهکارهای اشاعه فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی، اظهار کرد: تیم‌سازی در قالب گروه‌های فرهنگی اثرگذارترین روش در این خصوص است چراکه این تیم‌ها از بدنه خود مردم تشکیل می‌شوند. جان‌جانی‌گودرزی گفت: شورای عالی فضای مجازی مرجع ذی‌صلاحی برای ارائه راهکار جهت اشاعه فرهنگ استفاده درست از فضای مجازی است و نیاز است که دولت بودجه بیشتری را در اختیار این مرجع قرار دهد.

شبکه‌های مجازی عامل تغییر ساختار خانواده‌ها
یک جامعه‌شناس نیز در این باره به خبرنگار ایسنا گفت: شناخت تهدید، آسیب‌ها، معایب و مضرات فضای سایبری موجب خواهد شد که برخورد و راهکار بهتری با این مسئله داشته باشیم. فرهاد طهماسبی بیان کرد: فضای مجازی، هویتی مجازی به کاربران می‌دهد و حضور افراد در این فضاها، نوجوان و جوان را از هویت حقیقی خود دور می‌کند و از او شخص دیگری می‌سازد. این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی اضافه کرد: در فضای سایبری کاربران به راحتی می‌توانند جنسیت خود را پنهان کنند و با هویتی کاملاً متفاوت از آنچه که هست در شبکه‌های اجتماعی فعالیت کنند.

طهماسبی اظهار کرد: شبکه‌های مجازی منجر به تغییراتی در رفتار خانواده شده‌اند؛ امروزه والدین و فرزندان در یک خانواده تحت تاثیر فضاهای سایبری هستند و از شخصیت‌های فعال در چنین شبکه‌هایی الگوپذیری می‌کنند. این جامعه‌شناس ادامه داد: اعتیاد به فضای مجازی امروزه به حدی رشد کرده است که جوانان ما ساعت‌ها در چنین فضاهایی فعالیت می‌کنند. این مدرس دانشگاه‌های لرستان اضافه کرد: استفاده بیش از حد متعارف از شبکه‌های مجازی به وابستگی شدید روانی و فکری می‌انجامد و کاربران را دچار افسردگی می‌کند.

طهماسبی یادآور شد: در بسیاری از شبکه‌های اجتماعی اطلاعات شخصی افراد رد و بدل می‌شود و اشخاصی که اطلاعات خود را در این فضاها تبادل کرده‌اند بارها مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند. وی خاطرنشان کرد: با عضویت نوجوانان در برخی از شبکه‌های اجتماعی که متن‌ها و عکس‌های انحرافی را به اشتراک می‌گذارند، فرد دچار بلوغ جنسی زودرس شده و از مسیر ارزش‌ها منحرف می‌شود. این جامعه‌شناس گفت: برخی از طلاق‌هایی که امروزه شاهد آن هستیم دلیلی جز شبکه‌های مجازی ندارد و برخی از نزاع‌ها و درگیری‌ها نیز بر سر همین مسأله است.

این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی افزود: فراهم کردن زیرساخت‌های فرهنگی توسط مسئولین، آموزش به خانواده‌ها، اشاعه فرهنگ استفاده درست از شبکه‌های مجازی، کنترل این فضا توسط پلیس سایبری و... جامعه را از تهدیدهای فضای مجازی دور نگه می‌دارد.

احتمال بروز افسردگی با استفاده بیش از حد از فضای مجازی
یک روانشناس نیز درباره اختلالات روانی و رابطه آن با شبکه‌های مجازی گفت: هر چه کاربران زمان بیشتری را برای حضور در فضاهای مجازی بگذرانند احتمال بروز افسردگی در آنان بالاتر است. محمدعلی سپهوندی بیان کرد: زیاده‌روی در استفاده از تکنولوژی سلامت روان را تهدید می‌کند و تاثیرات مخربی بر روح کاربران دارد. این عضو هیأت علمی دانشگاه لرستان اضافه کرد: کاربران هر چه بیشتر از این شبکه‌ها استفاده کنند، بیشتر در فعالیت‌های روزمره خود دچار حس منفی‌بافی و افسردگی می‌شوند.

سپهوندی اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی ارتباط حضوری بین افراد را کم می‌کند و حس شادی کاذب به شخص می‌دهند و به مرور زمان فاصله گرفتن حضوری از خانواده، دوستان، فامیل و... سبب بروز افسردگی می‌شود؛ مقایسه افراد با یکدیگر و با خود در شبکه‌های سایبری زمینه بروز افسردگی را فراهم می کند. وی یادآور شد: کاربران در چنین فضاهایی می‌توانند در نقش‌ها و شخصیت‌های متنوع بدون مشخص شدن هویت واقعی خود ظاهر شوند و این مسئله زمینه‌ساز خطرات جدی است.

فضاهای مجازی در دنیای امروز جای دوستان و آشنایان را گرفته، ارزش‌های اجتماعی را کمرنگ جلوه داده و بنیان خانواده را سست کرده و به نظر می رسد که اشاعه فرهنگ استفاده درست از این فضا بهترین روش پیشنهادی است و پیاده‌سازی آن نیازمند همت مسئولین، دستگاه‌های مرتبط، مدارس، خانواده، رسانه‌ها و... است.

گزارش از ساناز رباطی خبرنگار ایسنا منطقه لرستان